Zanim rozpoczęto w medycynie stosowanie badań klinicznych, przeprowadzano głównie badania obserwacyjne. Dzisiaj można mówić, że dały one niejako początek innym rodzajom badań. Nie oznacza to jednak zaniechania stosowania badań obserwacyjnych. Nadal można spotkać się z ich szerokim zastosowaniem w medycynie. Ogólnie rzecz ujmując, badania obserwacyjne to, jak sama nazwa wskazuje, obserwacja pewnej wybranej grupy osób z szerszej populacji. Wartym podkreślenia jest fakt, że wybierając osoby do udziału w badaniu, nie można przewidzieć, na którą z nich będzie wpływał badany czynnik. Głównym założeniem jest ocena bodźca prognostycznego, związanego z ryzykiem, jak i każdego innego, który może wystąpić, a do jego oceny nie można zastosować badania klinicznego. Jest kilka powodów, dla których nie można przeprowadzić w niektórych przypadkach badań klinicznych. Jednym z nich jest wysoki koszt takiego przedsięwzięcia. Inną przyczyną może być zbyt drażliwy temat badań, ich nieetyczny charakter czy zwyczajnie brak możliwości, aby je przeprowadzić.
Realizacja badań obserwacyjnych
Wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje organizacji badań obserwacyjnych. Nauka dzieli je na retrospektywne i prospektywne. Pierwszy rodzaj badań dotyczy bazowania na zagadnieniach z przeszłości. Jest to zatem nic innego jak po prostu analiza zastanych już danych. Nie jest tajemnicą, że ten rodzaj badań ogranicza możliwości badacza, gdyż głównie skupia się on na analizie dawnych dokumentów medycznych. Drugi rodzaj badań odnosi się do planowania przyszłości. Cała praca polega na dokładnym zaplanowaniu całego procesu, chodzi o czas trwania badania, zakres danych zbieranych do analizy, a także każdy inny aspekt, który jest możliwy do zaplanowania. Należy wspomnieć, że wymienione szczegóły nie są możliwe do zaplanowania jeśli chodzi o badania retrospektywne.
Różnice między badaniami
Każde badanie, aby było rzetelne i wiarygodne, musi być dobrze zorganizowane na każdym etapie, począwszy od zaplanowania, a skończywszy na wynikach, wnioskach i rekomendacjach. Podobnie wygląda sytuacja z realizacją badań obserwacyjnych i klinicznych. Oceniając stopień w jakim są one wiarygodne, badacz nie kieruje się sztywnym schematem. W obu przypadkach bazuje on na zdrowym rozsądku oraz swojej intuicji. Jednak jak każde badania, tak i badania obserwacyjne różnią się od klinicznych w kliku podstawowych aspektach. Jednym z nich jest koszt, który w przypadku badań obserwacyjnych jest znacznie niższy. Grupa pacjentów, która może wziąć udział w badaniu jest w tym przypadku dużo większa. Inną różnicą między badaniami jest możliwość otrzymania dodatkowych informacji. Służą temu badania retrospektywne i prospektywne, które z kolei uzupełniają otrzymane wyniki.